Ownership en de toekomst van stedelijke omgevingen

​Tijdens het Picnic Festival in Amsterdam-Noord op 14 september ’11 presenteerden media en urban design experts Michiel de Lange en Martijn de Waal van The Mobile City hun studie ‘Ownership in de hybride stad’. Carl Lens sloot de bijeenkomst af met zijn presentatie van Verbeterdebuurt.nl, een interactieve website waarop inwoners klachten en ideeën over hun buurt kunnen posten.

Virtueel Platform, dat Michiel de Lange en Martijn de Waal de opdracht gaf voor deze studie, houdt zich al langer bezig met de rol die digitale media kunnen spelen in de vergroting van sociale betrokkenheid van inwoners in de stad. Op 27 mei 2011 organiseerde Virtueel Platform de expertmeeting Stad_Spel_Data, waarin sprekers digitale media aan sociale betrokkenheid en stedelijk ontwerp probeerden te koppelen.

World of City Craft (foto: Ekim Tan)

Betrokkenheid bij omgeving
Een van hen was de urbaniste Ekim Tan (lees ook het interview over World of Citycraft), die digitale games wilde gebruiken voor de creatie van stedelijke ruimte. Zo komen de verschillende partijen die betrokken zijn bij stedenbouw op een speelse manier met elkaar in contact en krijgen ook de (toekomstige) inwoners zeggenschap in het proces. De spelontwerper Alper Çugun presenteerde alternatieven voor de zogenaamde ‘gamification’, een trend waarin digitale spelelementen o.a. worden ingezet ter promotie van producten. Volgens Alper vervullen gebruikers in deze spellen geen actieve rol, maar zijn de rollen omgedraaid: het spel speelt de gebruiker. Lees ook het interview over de keerzijde van gamification.

De studie van Michiel de Lange en Martijn de Waal bouwt hierop verder. Zij introduceren het begrip ‘ownership’ in de discussie over digitale media en sociale betrokkenheid in de stad. Met ‘ownership’ wordt de mate waarin stedelingen zich verantwoordelijk voelen voor gemeenschappelijke kwesties bedoeld. Ze eigenen zich de stedelijke ruimte, en daarmee ook de gemeenschappelijke vraagstukken toe.

Res Communis
Om het begrip ‘ownership’ goed te kunnen begrijpen, is kennis nodig van de drie verschillende soorten eigenaarschap. Res publica is een publieke dienst waarvoor de verantwoordelijkheid is overgedragen aan één autoriteit, bijvoorbeeld de overheid. De overheid draagt zorg voor verkeerslichten, maar (meestal) ook voor veiligheid.

Wat kunnen digitale media doen om de verantwoordelijkheid van inwoners te vergroten?

Onder Res privata valt alle privé-bezit, maar ook toe-eigening van de gedeelde openbare ruimte met behulp van mobiele telefoons, camera’s en andere mediatechnologieën. ‘Ownership’ heeft betrekking op de laatste vorm van eigendom, Res communis. Hier gaat het om gemeenschappelijke hulpbronnen waarbij de verantwoordelijkheid voor het beheer gedeeld wordt door meerdere partijen. Denk hierbij aan veiligheid, zwerfafval of bereikbaarheid op straatniveau, en aan milieu-, water-, voedsel- en energievoorziening op mondiaal niveau.

Amsterdam Smart City

De drie vormen van eigenaarschap overlappen elkaar nogal eens, maar in principe staat de Res communis in de Lange en de Waals studie centraal. Wat kunnen digitale media doen om de verantwoordelijkheid van inwoners te vergroten? Volgens Michiel de Lange kunnen gegevens van burgers gebruikt worden voor applicaties ter gebruik van de bewoners zelf. ‘Ownership’ is dan een aanvulling op het concept van de ‘Smart City’, de hyper-efficiënte stad waarin burgers louter gebruikers zijn en geen ‘creators’. Want burgers moeten niet alleen verantwoordelijkheid nemen voor hun buurt of stad, maar ook zelf nieuwe stedelijke ruimte kunnen ontwerpen.

Hoewel de ‘Smart City’ uitgaat van een verhoging van de levenskwaliteit door de toepassing van digitale technologieën in het alledaagse leven, is er ook kritiek op de verregaande digitalisering. Volgens critici verhouden bewoners zich door de digitalisering niet langer tot vreemden om hen heen, is er geen ruimte meer voor spontane ontmoetingen en publiek leven en is er geen actieve betrokkenheid meer bij de eigen leefomgeving. Zaken die haaks staan op de doelstellingen van The Mobile City. Michiel de Lange en Martijn de Waal zien de digitalisering van de samenleving echter als een gegeven. De digitalisering maakt steden complexer en het zijn juist mediatechnologieën die steden leefbaar en levendig kunnen houden.

Bewoners leveren zelf data aan en ontwerpen applicaties

Open Data Eindhoven
Martijn de Waal, die een aantal casestudies zal bespreken, wordt als spreker aangekondigd door journaliste Tracy Metz, die tijdens deze presentatie gespreksleider is. Martijn behandelt een aantal projecten die er met behulp van digitale middelen voor zorgen dat mensen betrokken bij stedelijke problematiek. Een van deze projecten is Open Data Eindhoven, dat applicaties maakt met gegevens van bewoners van Eindhoven. Bewoners dragen zelf bij aan het leveren van deze data, maar ontwerpen ook zelf de applicaties die daarmee kunnen worden gemaakt. Een goed voorbeeld is Buurtenvergelijker: deze kaart brengt in beeld waar bijvoorbeeld de meeste inbraken plaatsvinden.

Verbeterdebuurt (foto: Carl Lens)

Veel aandacht gaat er naar Verbeterdebuurt.nl. Carl Lens, oprichter van Verbeterdebuurt.nl, houdt een inspirerende presentatie over zijn website. Verbeterdebuurt.nl is een goed voorbeeld van een website die niet alleen gegevens toont, maar gebruikers ook iets met de gegevens laat doen. Of, zoals Martijn de Waal het uitdrukt, de gegevens playful maakt.

Op Verbeterdebuurt.nl kun je op een kaart van je eigen buurt een probleem aangeven. Denk aan een vernielde prullenbak, geluidsoverlast of een gevaarlijke verkeerssituatie. Wanneer een klacht tien stemmen heeft gekregen, wordt de klacht doorgegeven aan de stadsdeelraad. ‘Zo is het voor veel meer mensen mogelijk om een probleem bij de gemeente aan te geven,’ zegt Carl Lens. Als een probleem is opgelost, verandert de rode punaise in een groen vlaggetje. Inwoners dragen zelf bij aan de leefbaarheid in hun buurt.

‘Hoe overstijg je de klaagcultuur?’, vraagt Tracy Metz tijdens de discussie na de presentatie. Martijn de Waal antwoordt: ‘We willen de mensen meer verantwoordelijkheid geven’. Op Verbeterdebuurt.nl kunnen inwoners naast klachten ook ideeën opgeven. ‘Hoe zorg je ervoor dat mensen je applicatie gaan gebruiken?’, vraagt iemand uit het publiek. ‘Je moet inspelen op de problemen waar mensen al mee zitten,’ is het antwoord van Carl. Digitale media zijn louter een instrument voor het oplossen van bestaande problemen.

Auteur: Thomas van Lier