Lof der Mediavrijheid

Richard Florida's boek 'Creative Class' serieus nemen betekent nogal wat. Een levendige ‘homo scene’ kan niet per decreet worden afgekondigd. En dat geldt ook voor het aantrekken van jong creatief talent. Het is al dikwijls gezegd: de sterk gestegen onroerendgoedprijzen in Nederland en de afbraak van het sociale woningbouwstelsel hebben een bijzonder slechte uitwerking op het innovatie klimaat. Het is dan ook de vraag hoe het tij gekeerd kan worden. Of willen wat eigenlijk helemaal niet? Moeten we juist blij zijn met al die 'veranderingen'? De destructie van creatief kapitaal levert vooral makelaars en speculanten goed geld op. Beleidsmakers kunnen blij zijn dat de aanklotende klasse eindelijk de binnensteden uit zijn verdreven en er netjes op iedere hoek een Albert Heijn is. Of niet soms? Na de onderklasse trekt ook de middenstand weg. Geen alternatieve winkeltjes meer. Dat is treurig. Of niet?

De vraag is: wat willen we nu eigenlijk? Er kan niet van twee walletjes gegeten worden. Besluiten hebben consequenties en daar dient men verantwoordelijkheid voor te dragen. Laten ik wat voorbeelden noemen. Het Amsterdamse kabelnet is ooit aan UPC verkocht en daarmee is het publieke distributiekanaal geprivatiseerd zodat er niet langer mee geëxperimenteerd kan worden. FM radio frequenties per opbod verkopen levert een zakcentje op voor de staat maar betekent ook dat de vrije radio traditie is geëlimineerd. Streaming media experimenten in Amsterdam die gebruik maken van een eigenzinnige mix van Internet, lokale TV en vrije radio zijn niet langer mogelijk. Creatief kapitaal dat in die sector in 10 tot 15 jaar is opgebouwd is in mum van tijd vernietigd. Amsterdam, maar ook andere steden in Nederland genoten tot eind jaren negentig een informele media vrijheid die bijzonder kwestbaar is, zoals wel is gebleken. Het gaat hierbij, net als in Florida's voorbeeld van de 'homofactor' niet om zwaar gesubsidieerde instellingen, maar om een gedeelde mentaliteit, een milde low key omgeving, om gedoogzones zo je wilt, die in schaduw van de spektakelmaatschappij staan. Van politici en het bedrijfsleven zou verwacht moeten worden dat ze actief wegkijken. Een beleidsnota voor 'creative industries' is eigenlijk al een stap in de verkeerde richting.

Netwerkculturen hebben heus geen subculturele context nodig. Het gaat niet om de 'aanleg' van ghetto's (voor zover dat überhaupt mogelijk is). Waar wel op gelet dient te worden is kiemen van eigenzinnigheid. Alles wat tegenwoordig ook maar een millimeter afwijkt van de globale mediaconsumptie trends kan potentieel interessant zijn. Dat is triest maar waar. Diversiteit uit zich in miniscule verschillen. Dit is geen tijdvak waarin we radicale andersheid kunnen verwachten.

Het gaat vaak om algemeen beleid dat niet direct te maken heeft met de nieuwe media sector zelf. Te denken valt aan het stimuleren van onafhankelijk onderzoek en theorievorming (hetgeen niet hetzelfde is als beleidsnota's). Nadenken is het halve werk. Begripsmatig werk doen kan veel uitmaken, ook al wordt daar in het pragmatische Nederland al snel op neergekeken. Het louter doen is niet voldoende, ook al werd daar in de jaren tachtig en negentig anders over gedacht. Wat nieuwe media, maar ook design, in Nederland mist is een kritische intelligentsia die een rijke, autopoëtische taal voortbrengt. Deze op haar beurt is wederom gebaseerd op een oneindig proces van geschiedschrijving. Wat de nieuwe media moet gaan doen is verhalen vertellen, allereerst over haar eigen ontstaan. Of dit nu mythes zijn doet er niet toe. Het deconstrueren van mythes is opzich al een hele constructieve bezigheid. Alleen op die manier ontstaat er een collectief besef van duurzaamheid: concepten die bezinken in software, gemeenschappen en hun gedeelde gebruiken.