Transmedia: participeren in een multiplatform verhalenwereld

Lees hier meer over transmedia in ons dossier.

een multiplatform verhalenwereld

Een transmediaproject gaat om het neerzetten van een verhaalwereld, die via verschillende media op verschillende manieren betreden kan worden. Een van de eerste voorbeelden is de fictieve wereld van Star Wars, met de films als 'driving platform' die een verhaaluniversum neerzetten, en die later met boeken, stripverhalen, gadgets en games werd uitgebreid.

De transmediale aanpak komt voort uit de convergentie cultuur: het verschijnsel dat we verschillende media tegelijkertijd inzetten om ons van informatie te voorzien. Zo maken tv-programma's als Zomergasten van de VPRO gebruik van een 'tweede scherm', door de kijker tijdens een live-uitzending aanvullende informatie via een tablet pc aan te bieden.

In Nederland worden recentelijk veel transmediaprojecten ontwikkeld. TV-series als In Therapie van de NCRV gebruiken het web om het publiek ook buiten zendtijd de verhaalwereld te laten betreden. De karakters uit deze serie leefden een online bestaan via Facebook en Twitter.

De Efteling bedacht de stad Raveleijn en bouwde daar een transmediale wereld omheen, met een boek van Paul van Loon, een park met voorstellingen, een online game en een bordspel, televisieserie en een interactieve website. Ondertussen wordt door Spektor Storytelling gewerkt aan de transmediaproductie 'Misschien wisten zij alles' over de dierenverhalen van Toon Tellegen. Is transmedia een hype, of is er meer aan de hand?

van crossmedia naar een participatief verhaal

Waar een crossmediaproject verschillende media inzet om hetzelfde verhaal te vertellen, worden platforms bij een transmediaproject nu juist gebruikt om elkaar inhoudelijk aan te vullen. Elk platform heeft een eigen (mediumspecifieke) functie in het verhaal.

Een transmediaproductie heeft vaak één 'driving platform' waarop de verhaalwereld wordt geïntroduceerd. De andere media complementeren deze verhaalwereld met nieuwe karakters, subplots, andere locaties of achtergrondinformatie.

Een transmediaproject is per definitie participatief. Het publiek kan op verschillende momenten in het verhaal te stappen en actief deelnemen. Zo’n verhalenwereld hoeft niet fictief te zijn, er zijn ook documentaire transmediaproducties, zoals het Beagle project van de VPRO. Het schip dat de wereld over reisde kon worden gevolgd via wekelijkse samenvattingen op televisie, en op andere manieren via radio en internet. Het publiek kon actief participeren door zich te abonneren op een sms-alert, meedoen aan wedstrijden en discussiëren via sociale netwerken. Hierdoor ontstond een rijke en interactieve (transmediale) ervaring van deze bijzondere reis.

digitale cultuur als verbindingsmiddel

Transmediaprojecten bieden de Nederlandse digitale cultuur een interessant werkframe. Zowel inhoudelijk als op financieel gebied brengt transmediaal werken nieuwe mogelijkheden met zich mee. De producties vragen om samenwerkingsverbanden tussen commerciële en culturele partijen. Digitaal creatieven krijgen te maken met nieuwe opdrachtgevers uit andere disciplines, en krijgen bovendien een inhoudelijke rol (en niet alleen een ondersteunende) in de producties.

In een project als de Beagle van de VPRO krijgen makers van digitale cultuur nieuwe interessante rollen. In plaats van een toelichtende website, wordt het online gedeelte een essentieel onderdeel van de ervaring van het programma.

In de publicatie Best Practice #excellente #e-cultuur van Virtueel Platform schreef Syb Groeneveld het artikel 'Experiment in de jungle van Hilversum', over transmediaal werken en Nederlandse omroepen. Goede voorbeelden van transmediaprojecten die hier aan de orde komen zijn Collapsus van multimedia platform Submarine Channel en de Eeuw van de Stad van de VPRO en IABR, met de installatie T_Visionarium.

Vanwege het participatieve karakter van dergelijke transmediaprojecten is voor de digitale cultuur vaak een hoofdrol weggelegd: het participatie- en communicatiegedeelte van een project loopt doorgaans via online kanalen. De digitale cultuur fungeert daarmee als paraplu en als verbindingsmiddel tussen de verschillende media.

storyarchitects en multidisciplinair denken

Omdat transmedia nieuwe vraagstukken en kansen brengt voor de e-cultuur sector, wil Virtueel Platform deze nieuwe manier van werken stimuleren. Op 7 april 2011 werd er samen met MEDIA Desk Nederland een werklunch georganiseerd. Producenten en instellingen uit het Nederlandse medialandschap kwamen bijeen om te brainstormen over een gezamenlijke agenda om transmediaal werken een stevigere basis in het Nederlandse medialandschap te geven.

Voorafgaand aan de bijeenkomst werd een klein veldonderzoek gehouden om de behoeften en perspectieven van de makers in beeld te krijgen. Geconcludeerd werd dat transmediaprojecten inspelen op de huidige mediacultuur: de rol van de participerende gebruiker wordt steeds belangrijker. Een groot probleem is het gebrek aan geld voor producenten om op inhoudelijk gebied te experimenteren en om de businessmodellen scherp te krijgen die op de Nederlandse schaal kunnen werken. Dat is nodig om investeerders en sponsors in nieuwe projecten te laten stappen.

Een andere behoefte uit het veld had te maken met specifieke schrijfvaardigheid in Nederland. Het schrijven van transmediale, participatieve scenario’s vereist een nieuw soort vakmanschap. Projecten vragen om functies als 'story architect' of 'showrunner'. Nu worden bij projecten vaak buitenlandse scenarioschrijvers ingezet. Het hoger onderwijs in Nederland zou daarop moeten inspelen en zich blijven ontwikkelen.

Ondertussen is het nodig dat multidisciplinaire netwerken worden ontwikkeld. Zo is de filmwereld nog teveel gescheiden van de e-cultuur. Een voorwaarde voor het slagen van een transmediaproject ligt in het vertrouwen van elkaars expertise en de wederzijds erkende behoefte aan elkaars vaardigheden. Multidisciplinaire samenwerkingen leveren dan veel kansen op voor interessante projecten.

Daarvoor zijn ontmoetingsplaatsen voor transmediamakers essentieel. Voor een bloeiende transmediale praktijk is het een voorwaarde om kennis en praktijkervaringen uit verschillende mediale disciplines met elkaar te delen. In 2012 wil Virtueel Platform daarom weer meet-ups organiseren voor iedereen met ervaring en interesse voor het maken van transmediaprojecten.

Rintje Transmediaal

Ondertussen begeleidt Virtueel Platform onder de dienst SPRKR (Spreekuur) het opzetten van een nieuw transmediaproject: Rintje. De getekende foxterriër van Sieb Posthuma - die sinds 2001 wekelijks in het NRC Handelsblad verschijnt - bestaat al in verschillende gedaantes. Er zijn prentenboeken, cd-roms en zelfs theatershows.

Om Rintje ook een bestaan in de digitale wereld te geven, werd er bij Sieb Posthuma thuis een brainstormsessie georganiseerd om te denken over een transmediale verhaalwereld voor Rintje. Virtueel Platform begeleidt Sieb Posthuma bij de ontwikkeling van een projectplan en de financiële strategie, en documenteert het proces.

Auteur: Katía Truijen