YourSpace en De veranderende rol van het mediafestival

Met 20 jaar ervaring in het organiseren  van het festival heeft directeur Arjon Dunnewind digitalisering van het mediafestival van dichtbij  meegemaakt, maar om ook al over de toekomst te brainstormen is tijdens IMPAKT ook het panel “The Future of Festivals.” Een gesprek met Dunnewind over de veranderende rol van het mediafestival, de  context in Utrecht en het aankomende festival.

VP: Hoe zijn jullie voor dit jaar bij het thema YourSpace uitgekomen?

Arjon: 'De kern ligt, zoals altijd bij IMPAKT, nog steeds bij mediakunst en hoe we kunnen reflecteren op de mediasamenleving, vooral in deze tijden is het relevant als je kijkt naar het Internet als bron van informatie, entertainment en verstrooiing. Media worden steeds meer een manier voor individuele mensen om uiting te geven aan hun ideeën; het wordt een steeds “democratischer medium”, maar... hoe democratisch is dat dan? Dat is een van de hoofdvragen die we tijdens YourSpace aan de orde stellen: Hoe vrij is een website als MySpace? Wat kan je er allemaal wel en niet doen? Is het uiteindelijk toch niet de commercie die het eindresultaat bepaalt? Iedereen kan iets op YouTube zetten, maar wie bestuurt dat nou eigenlijk en wat gebeurt er in de praktijk? Wat zijn de dingen die mensen erop zetten? Is Wikipedia een handige, democratische, bruikbare bron, of de middelmaat van de massa als mening?'

VP: Het thema geeft aan dat de mediasamenleving aan het veranderen is, iets wat we moeilijk kunnen ontkennen als we alleen al kijken naar de opkomst van het sociale web (2.0). Zie jij de rol van het mediafestival, als reflectie op de mediasamenleving, ook veranderen?

Arjon: 'Dit jaar openen we het IMPAKT festival met een panel over "The Future of Festivals". De vraag die in het panel wordt gesteld is ook de vraag die ik de afgelopen jaren aan mezelf heb gesteld: op wat voor manier kun je als festival nog betekenisvol kunst presenteren in een landschap dat steeds veranderd?'

'Doordat musici mensen kunnen bereiken los van labels, door middel van kanalen als MySpace en P2P downloaden is de situatie radicaal veranderd. Dat bedoel ik niet positief of negatief, maar het feit is wel dat individuele bands hun eigen publiek kunnen bereiken. Een soortgelijk proces zal plaats gaan vinden bij de productie van film. En wat veranderd dat aan de rol van filmfestivals? Maar je kan het dus ook nog breder trekken door de vraag te stellen welke rol je als mediafestival kunt vervullen in dat steeds veranderende landschap.'

'Die vraag heb ik ook aan de programmeurs ook gesteld en dat heeft geleid tot een festival dat heel duidelijk een thema heeft; YourSpace. Voor dit specifiek thema heb ik gekozen omdat het refereert aan een van de meest relevante onderdelen in de huidige mediasamenleving: Hoe creëren mensen hun plek binnen de mediasamenleving? En vooral: hoe vrij zijn ze daarin? Veel websites propageren alle vrijheid en een eigen plek, maar is dit zo? Wat is dan de rol van traditionele mediators, zoals het IMPAKT festival, daarbinnen en hoe vrij zijn ze in het vervullen van die rol? 

'Net als portals op het Internet, zal ook de rol van het festival van belang blijven, want je zal gewoonweg niet de tijd hebben om uit al die honderden filmpjes de leukste of meest inspirerende te vinden. Je vertrouwt graag op iemand die de vorige keer iets goeds liet zien en de volgende keer weer. In "The Future of Festivals" gaan we in op de veranderende rol van de mediator, maar de vragen komen impliciet en expliciet in het hele programma aan de orde.'

VP: Hoe zou jij IMPAKT willen definiëren en wat zie jij als uniek aspect van het festival?

Arjon: 'IMPAKT als organisatie definieer ik per dit jaar als een organisatie die, vanuit het perspectief van kunst, onderzoekt hoe gereflecteerd kan worden op onze mediacultuur. Daarin is de kunst an sich zelfs breder dan in het verleden. In het verleden had ik gezegd dat mediakunst de kunst is van waaruit wij op de mediasamenleving reflecteren. In de praktijk is dit de videokunst, de niet-narratieve film en performances. Daar ligt nog steeds de kern, maar we zullen ons ook steeds meer de vrijheid veroorloven om uitstapjes te maken naar documentaire of literatuur.'

'Een voorbeeld daarvan is evolutiebioloog Tijs Goldschmidt. Hij is naast zijn werk als bioloog steeds meer literair werk gaan maken. Dit soort connecties hebben we met IMPAKT altijd gemaakt. Ik herinner me bijvoorbeeld een lezing over George Bataille in 1992. Zijn werk heeft op zich niet met mediakunst te maken, maar er is wel een periode geweest in de mediakunst waarin het gedachtegoed van Bataille begon te leven. En ook nu kun je op de mediasamenleving reflecteren door middel van ideeën die door een schrijver, documentairemaker of evolutiebioloog naar voren worden gebracht.'

VP: IMPAKT bestaat al sinds 1988; wanneer zag jij de opkomst van digitalisering binnen het festival en hoe zijn jullie daarmee omgegaan?

Arjon: 'Toen we in 1988 begonnen was het festival kleinschalig en had als doel om het veld tussen beeldende kunst, performance en experimentele film en videokunst te onderzoeken. Rond 1994 zag je de opkomst van digitale kunst, interactieve kunst en zaken zoals CD-ROM; in die tijd werd Internet nog nauwelijks gebruikt door kunstenaars. In 2001 zijn we begonnen met IMPAKT online waarbij we nadrukkelijk het internet als plek van presentatie hebben gekozen. Daarbij is het Internet vooral een plek om projecten te laten zien die het medium Internet zelf gebruiken; dus niet simpelweg filmpjes en foto's laten zien, maar het Internet gebruiken op een manier dat het zichzelf als medium onderzoekt.'

'We hebben ons ook willen richten op projecten die de mogelijkheden en implicaties die als gevolg van Internet zijn ontstaan, maar wat ons onderscheidt als festival is dat de inhoud belangrijker is dan de technologie. Door meer aandacht te besteden aan inhoud, boven technologie, kun je bepaalde inhoudelijke aspecten beter aan de orde stellen. We kunnen een breder gebied laten zien, want ook nu nog worden oude media als video nog gewoon gebruikt.'

VP: Er is de laatste jaren een trend te zien in de opkomst van nieuwe mediafestivals, denk aan STRP en Today's Art. IMPAKT is al 20 jaar bezig en heeft al veel veranderingen gezien, hoe zie jij de huidige trend? 

Arjon: 'Ik zie inderdaad ook een opkomst van nieuwe mediafestivals in de laatste jaren en dat is een goede ontwikkeling. Het geeft ook aan hoe mensen willen consumeren, door middel van een live- gevoel. Misschien moet je dit juist benadrukken, want alleen maar programma's laten zien met de ene film na de andere werkt niet meer; mensen kunnen dat via YouTube zelf ook zien.' 

'Dit komt doordat makers directer in contact staan met de consumenten en als festival hoef je daar dus steeds minder tussen te zitten. Dat er wel steeds meer festivals komen is te verklaren vanuit een behoefte van het publiek naar het live-gevoel. En verder biedt het festival ook een context om de huidige cultuurproductie op een goede manier te laten zien. Er zijn vaak interactieve projecten, dus die kan je simpelweg niet in een filmzaal zetten, dan moet je een festivalkarakter hebben. Deze elementen maken een festival nog steeds uniek.' 

'Door de opkomst van nieuwe media binnen festivals zien we dat het een essentieel onderdeel is van de wereld waarin we leven en niet langer “iets met alleen kunst” of iets dat ver van het dagelijks leven afstaat. Nieuwe media hebben zich om je heen genesteld en je komt ze elke dag tegen. Festivals die zichzelf niet als mediafestival profileren gebruiken ook nieuwe media, maar vooral het reflecteren op de huidige mediasamenleving, door middel van het mediafestival, blijft van belang. Dit is iets wat IMPAKT sinds zijn oorsprong doet.'

VP: Wat is de positie van IMPAKT binnen Utrecht en in welke verdere netwerken begeven jullie je?

Arjon: 'Wij hebben veel contact met de gemeente Utrecht en de Mondriaan Stichting. Voor de gemeente Utrecht zijn wij een belangrijke partij in het opzetten van een nieuw medialab. Deze zomer gaan we dan ook verhuizen naar een nieuw pand. Door deze samenwerking kan er worden gezorgd dat Utrecht, als plaats voor mediakunst, zich de komende tijd sterk kan ontwikkelen.'

'Verder zijn we ook actief in internationale netwerken voor mediafestivals, een netwerk voor residencyplekken en op lokaal gebied ook in de BK*NU. Deze laatste is een plek waar de belangrijkste Utrechtse spelers op het gebied van beeldende kunst met elkaar overleggen over beleid, programmering, afstemming en het gezamenlijk naar buiten brengen van standpunten.'

'Er is ook de Salon Utrecht voor beeldende kunst. Voorafgaande aan de Salon hebben we een presentatie gedaan over interdisciplinairiteit met als hoofdvraag hoe je daar mee omgaat. IMPAKT wil binnen Utrecht vooroplopen in dit soort initiatieven. Je ziet ook zeker andere initiatieven opkomen in Utrecht die goed werk verrichten. Festival aan de Werf doet bijvoorbeeld ook steeds meer met de nieuwe media.'

VP: Op welke manieren werken jullie samen met universiteiten en hogescholen? 

Arjon: 'We werken veel samen opleidingen uit de buurt en we houden ook contact met docenten. Rosi Braidotti (faculteitshoogleraar Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht) zal bijvoorbeeld tijdens het festival de Duitse kunstenares Hito Steyer interviewen in het kader van een presentatie van haar werk. Daarnaast hebben we veel contact met de academie voor beeldende kunsten, de HKU. Daar zoeken we naar kunstenaars die vanuit IMPAKT kunnen presenteren.'

'Ook uit de hoek van kunst en management komen studenten bij ons stage lopen. Verder is ook media en geletterdheid bij de opleidingen een actueel onderwerp, deze kant wordt ook steeds belangrijker. Hier willen we met IMPAKT ook een rol in spelen; zorgen dat mensen media kunnen lezen en zich ook kunnen uitdrukken door middel van die media. Opleidingsinstituten, ook voor lagere leeftijden, spelen daarin een belangrijke rol.'

VP: Wat zou een ideale leefomgeving zijn voor een mediafestival; hoe kan de "Future of Festivals" veilig worden gesteld en vernieuwd? 

Arjon: 'Op beleidsmatig niveau is goed overleg essentieel. Maar er wordt vaak voor een veilige manier gekozen. Qua beleid is lef en kennis nodig om vernieuwing aan te sturen en in te vullen. En daarbij is ook belangrijk dat je het vermogen moet hebben om samen te werken en over je eigen toko heen te willen kijken. Zie in je collega's niet de concurrent, maar vruchtbare manieren van samenwerking. Ook binnen de groep van programmeurs zelf is het niet verkeerd om beproefde methodes te laten vallen; er moet het lef zijn om iets nieuws te proberen dat misschien niet helemaal lukt.'

Meer informatie

7 tot 11 mei 2008; YourSpace Impakt Festival 2008 - www.impakt.nl