Evaluatie Gigaport 2001-2005

​In 2002 werden bij Waag Society in Amsterdam en V2_ in Rotterdam de installatie en configuratie van Gigaport afgerond, waarmee het eigenlijke gebruik van de nieuwe verbinding kon beginnen. Wat betreft de mogelijke toepassingen was er in eerste instantie sterke scepsis, maakt Marleen Stikker van Waag Society duidelijk: "In het begin zeggen mensen: heb je zo'n verbinding nou wel echt nodig - er zijn geen toepassingen! Maar op een gegeven moment worden mensen zich er bewust van dat de mogelijkheid er is, en dan durven ze projecten te starten die die bandbreedte nodig hebben". Om dit bewustzijn te verhogen zijn er bij de verschillende instituten workshops georganiseerd waarin kennis over mogelijke toepassingen werd verspreid. Wiel Suskins van Montevideo herinnert "een expertmeeting over breedbandstreaming. Aan leden van het Virtueel Platform werd uitgelegd welke apparaten, welke structuur en welke software je het beste kon gebruiken". Het delen van kennis was een van de speerpunten van het Gigaport project. Kennis over protocollen, standaarden, hardware en vooral de vraag wat je hiervan op welke manier inzet zijn onderwerpen waar systeembeheerders bij de instituten druk mee waren: "Het is een soort estafette, de ene keer loopt de een voor wat betreft kennis, de andere keer weer een ander - en geeft dit door", maakt Marleen Stikker duidelijk.

Niet alleen de participerende culturele instellingen, maar ook kunstenaars en externe partijen zoals filmdistributeurs profiteren van Gigaport. Zo wordt in maart 2005 door Montevideo een festival georganiseerd, "dat vooral zal gaan over de digitale distributietechnieken voor mediakunst en alternatieve films, met lezingen en workshops over de stand van zaken". De kennis en ervaring over bijvoorbeeld digitale rechten die opgedaan werden met het online zetten van de projecten bij Montevideo, mogelijk door de hosting en bandbreedte van Gigaport, zijn hierbij essentieel gebleken volgens Gaby Wijers van Montevideo. Een bijkomend voordeel van dit delen van kennis is de samenwerking tussen diverse instituten. Gaby Wijers: "Zelfs met partijen in Oostenrijk zijn er allianties: het Kompetenznetzwerk Mediengestaltung bestaat uit een lange lijst bedrijven, hogescholen en kunstinstellingen. Zij hebben Campus-TV, waarin dezelfde kwesties als DRM (digitale rechten management) spelen, en voor de ontwikkeling hiervan zijn wij de enige buitenlandse expert". Naast allianties buiten de voor elkaar bekende instanties was er ook sprake van intensievering van bestaande samenwerkingen: "De samenwerking met de instellingen die op Gigaport zijn aangesloten is nu goed, is hecht" maakt Justin Kniest van Fabchannel duidelijk.

Maar de kennis in de praktijk toepassen bleek nog een fikse kluif. "De techniek is toch altijd ingewikkelder dan je denkt, en in de implementatie gaat een hoop tijd en arbeid zitten", vervolgt Gaby Wijers. Anne Nigten van V2_labs beaamt dit, zij vindt dat “het best een grote verantwoordelijkheid was voor V2_om ervoor te zorgen dat de Gigaportverbinding gebruikt zou gaan worden. En dan ook nog het technische gedeelte realiseren, hetgeen enorm veel energie kostte." De investering die hiermee door de instituten voor de komende jaren is gedaan is enorm. Eric Kluitenberg van De Balie maakt dan ook duidelijk dat we nu op een breekpunt zijn gearriveerd, dat de stap van experiment naar structurele toepassing moet worden gemaakt: "Tot nu toe waren zaken als publieksparticipatie, onderzoek naar cross-media, livestreaming, breedband interactie, videoconferencing via internet en een redactioneel format om hiermee om te gaan het domein van medialabs. Het is nu belangrijk dat deze uit de labarotoriasfeer en in het publieke domein komen op plekken als Paradiso, De Balie, om zodoende uit de experimentele fase te gaan, naar een tijdperk waarin breedbandtoepassingen op een structurele manier kunnen worden ingezet." Daarom zou het volgens Anne Nigten "kapitaalvernietiging zijn als Gigaport er nu uit zou gaan. Ook voor de partijen die nu via V2_ bewust zijn geworden van wat er met de verbinding kan en daarvoor plannen hebben gemaakt". Het huidige moment als een breekpunt wordt ook op deze manier door Waag Society ervaren, "Het zou precies het verkeerde moment zijn als Gigaport nu zou stoppen - steeds meer publieke organisaties durven nu hun spullen online te zetten. Dit is in drie jaar bereikt, zeker een mooie tijd", aldus Marleen Stikker.

Maar wat zijn die projecten dan? En vooral, waarom is voor deze projecten zo'n bizar hoge bandbreedte nodig? Een mooi voorbeeld vormt het 'Hotel' project van kunstenaar Han Hoogerbrugge. Dit is een online kunstwerk dat te vinden is in het Submarinechannel van het cross-media productie bureau Submarine. Het vertelt een bizar non-lineair verhaal dat zich ontvouwt terwijl de gebruiker interactie heeft met het werk. Bruno Felix van Submarine maakt het belang duidelijk van een een verbinding als Gigaport voor 'Hotel': "Dit project zou nooit overleven als we in een commerciële hostingpositie zouden zitten. Het geheel genereert 10 gigabyte dataverkeer per dag. In totaal zijn dit 3000 bezoekers per dag afkomstig uit de hele wereld". En dan te bedenken dat het Submarinechannel bol staat van dergelijke kunstwerken en producties.

Naast toepassingen in de kunstensector zijn er ook een hoop projecten gerealiseerd waarbij maatschappelijke belangen een rol speelden. Marleen Stikker: "Geluidsnet is zo'n project - overal in huishoudens rondom Schiphol staan geluidsmeters die gegevens versturen over de geluidsoverlast. Je ziet op de kaart de rondjes verkleuren van de vliegtuigen die overkomen. Het vereist een enorme hoeveelheid dataverkeer; als de kunstenaar dat bij een provider zelf zou moeten betalen, dan houdt zo'n project direct op". Een ander voorbeeld zijn de publieke debatten en evenementen die in De Balie plaatsvinden. Deze zijn via de Gigaport verbinding live te zien voor iedereen met toegang tot internet, voor mensen die niet fysiek op locatie aanwezig kunnen zijn. Met het archiveren van dergelijke opnames is een begin gemaakt tijdens het Media Archeologie evenement, waarvan je "de hele conferentie kan terugzien. Dat wordt dan ook op grote schaal gedaan; tot in Zagreb wordt er naar de programma's gekeken." Fabchannel, dat registraties van concerten en andere evenementen van in eerste instantie Paradiso verzorgt, heeft dit archiveren inmiddels al voor hun complete repertoire van registraties gedaan. "We hebben ons archief voor on-demand vertoning bij De Waag staan, via de Gigaport verbinding. Er zijn op ieder moment zo’n 20 tot 30 kijkers die uit het archief streamen. Dat is gemiddeld zo’n 15 Mbit". De hoeveelheid verstouwde data door de diverse instituten is enorm. V2_labs in Rotterdam heeft een gemiddeld dataverbruik van 12 Mbit. Waag Society pompt er gemiddeld zo'n 4 tot 6 Mbit per seconde doorheen. Alles bijelkaar is dat op ieder willekeurig moment van de dag elk kwartier een complete DVD aan data. Maar het zijn volgens Henk Buursen van Waag Society niet eens deze gemiddelden die het belang van Gigaport aanduiden: "zo’n verbinding als Gigaport is vooral interessant bij piekgebruiken, zodat niemand in gedrang komt. Er zijn pieken geweest tot 80 Mbit per seconde. De maximale piekcapaciteit is 150 Mbit, dus sites zijn nog nooit down geweest vanwege een tekort aan bandbreedte". Bij een publiek instituut als De Balie wordt de relevantie daarvan duidelijk: "Direct na de moordaanslag op Fortuyn was hier een discussiebijeenkomst, waarbij het live-aanbod volkomen overbelast raakte. Bij pieken is het zaak echt goede verbindingen te hebben, zoals Gigaport", meent Eric Kluitenberg.

Publiek belang is dan ook de reden waarom er een snelle internetverbinding op niet-commerciële basis moet zijn voor de aangesloten instellingen. Deze opereren alle binnen het publieke domein van kunst en cultuur. Het aanbod appelleert ook aan een publieke vraag, zoals Kluitenberg bij De Balie ervaart: "Er is, mede door opkomst van breedband voor de massa, een sterk toenemende vraag vanuit het publiek: mensen sturen mailtjes op het algemene adres van De Balie waarin ze vragen of ze bepaalde programma's kunnen terugkijken. Het moment is daar, de belangstelling hiervoor is nu enorm". Dit alles vraagt om publieke bandbreedte, zonder afhankelijk te zijn van commerciele leveranciers. "We zijn een publieke instelling, gefinancierd uit publieke gelden. Ons aanbod is ook publiek, en de doelstelling is om dit aanbod zo groot mogelijk te maken om ook een zo groot mogelijk publiek te bereiken. Dat kan door alles te streamen". Zodoende kan een bewoner van Ameland een debat bijwonen waarvan hij anders nooit kennis had kunnen nemen. Ook de kunsten zijn van oudsher een publiek domein geweest, dus nu ook de digitale kunsten volgens Bruno Felix van Submarine. Hij maakt de vergelijking met traditionelere vormen van expressie: "Net zoals een kaartje voor het Stedelijk of voor de Opera wordt gesubsidieerd, zo vind ik het belangrijk dat ook deze kunstenaars, deze uitingsvorm, gesubsidieerd worden", want digitale kunst valt volgens Bruno niet meer te verwaarlozen: "inmiddels is 'Hotel' bekeken door een half miljoen mensen. Vergelijk dat met die film van Theo van Gogh, ’Cool‘, die maar 2035 mensen trok. Dat wil niet zeggen dat ons project beter is, maar het geeft wel goed aan dat het een grote publieke belangstelling kent, er zit kennelijk genoeg waarde in. Zonder Gigaport hadden we dit nooit kunnen distribueren ".

Maar het is toch evengoed mogelijk om dit alles onder te brengen bij een ordinaire commerciële provider, als er een grote vraag naar is? Bij de moord op Van Gogh werd duidelijk waarom niet, zegt Eric Kluitenberg: "Het moment dat we hier belangrijke vertegenwoordigers van moslimorganisaties, politici, journalisten en filmmakers bij elkaar kunnen zetten in een zaal om te praten over de repercussies van de moord op Van Gogh, dan zal dat heel veel aandacht hebben, iedereen zal zeggen dat het belangrijk is maar het heeft commercieel gezien totaal geen waarde". Hoewel Gigaport dus een bijzonder gewenste voorziening is voor de sector, zijn er ook punten van kritiek. Het voornaamste is het gebrek aan verdere verspreiding van de infrastructuur: de kabel ligt fysiek alleen bij De Waag en V2_. De overige instituten hebben wel de beschikking over een server, maar dat is te weinig: "Het had een veel groter succesverhaal kunnen worden als de verbinding tot aan Paradiso lag", aldus Justin van Fabchannel. Eric Kluitenberg van De Balie spreekt over een missing link: "Een verbinding tot aan het pand is heel belangrijk. Op die twee megabit kan je niet fatsoenlijk meerdere streams uitsturen, dus dat moet zeker anders". De meest optimale oplossing voor bijvoorbeeld kunstenaars zou volgens V2_ een veel mobielere, flexibelere implementatie van een hogebandbreedte verbinding zijn legt Anne Nigten uit: "Een ideale situatie zou zijn dat we ad-hoc een verbinding kunnen opzetten voor kunstenaars of mensen die aan een project werken waarbij een snelle internetverbinding nodig is. Een wifi-stream-koffer die bij V2_ staat, klaar voor gebruik".

Maar voordat het zover komt, moet er duidelijkheid ontstaan over een eventuele verlenging van Gigaport. Met alles wat er tot nu toe bereikt is zou een discontinuering het over de balk gooien van geld betekenen: “Het zou kapitaalvernietiging zijn als Gigaport er nu uit zou gaan. Vooral ook voor de partijen die nu via V2_ bewust zijn geworden van wat er met de verbinding kan en daarvoor plannen hebben gemaakt zou het een complete desillusie zijnâ€?, maakt Anne Nigten duidelijk. Naar de overheid is het publiek belang een belangrijk argument, maar daarnaast kan juist ook een economisch perspectief worden aangevoerd: een verbinding als Gigaport bezorgt Nederland een koploper positie. In de digitale filmdistributie is dit bijvoorbeeld het geval: "Als ik kijk naar collega-distributeurs, dan hebben we een grote voorsprong in kennis en ervaring in digitale distributie. Ook ten opzichte van Amerika. Dat is mede dankzij Gigaport", vertelt Gaby Wijers van Montevideo. De politiek moet dit in kunnen zien, "het is ook van enorm economisch belang dat je zo’n infrastructuur hebt. De cultureel politieke leiders moeten begrijpen dat ze met de infrastructuur de kern zijn van een nieuw innovatieplatform voor nieuwe media. Het zijn de politieke ambities om nummer een te zijn. Dat moet in Nederland uit de creatieve sector komen", besluit Marleen Stikker.

Voor publicaties over Breedband en Cultuur in Belgie«: www.digitaalplatform.be/

Lees de PDF bestanden voor meer achtergrondinformatie over het GigaPort project.