STEIM viert 40ste verjaardag en kijkt naar de toekomst

2008
Dick Rijken: 'Je kunt gerust zeggen dat 2008 een crisisjaar was voor STEIM. Ik zat al enige jaren in het bestuur van STEIM en ben de opvolger van Michel Waiszvis, die in 2008 overleed aan de gevolgen van kanker. Als bestuurslid ben ik in die tijd al actief aan de slag gegaan, omdat we als bestuur te maken kregen met een bizarre situatie: Binnen een paar weken tijd ging Michel's gezondheid hard achteruit en werden we als bestuur verantwoordelijk. Daarbij kreeg STEIM in deze periode te horen dat de gemeente Amsterdam negatief ging adviseren voor onze subsidie, daarna kwam er ook een negatief advies van de Raad voor Cultuur voor onze landelijke subsidie. Toen was het wel een optie dat STEIM op zou houden te bestaan per 1 januari 2009.'

'Het eerste wat ik ben gaan doen toen ik als directeur aan de slag ging bij STEIM, was luisteren naar wat de mensen te vertellen hadden. Je stelt daarbij de vraag welke rol STEIM kan uitvoeren in een wereld die zo snel veranderd is en iedereen zich met onze problematiek bezighoud. Ik vind toen en nu nog steeds dat STEIM een interessante speler is in de culturele sector, maar we moesten de relevantie van STEIM aantonen, ook voor onszelf.'

Op zoek naar relevantie in het netwerk
Dick Rijken: 'We geloven zelf in de dingen die we doen, maar hoe konden we zorgen dat we deze erkenning ook bevestigd zouden krijgen van anderen? We kwamen in deze crisistijd met het plan om alle bekenden en contacten van STEIM aan te schrijven; zij moesten aangeven waarom wij als STEIM van belang zijn. Binnen twee weken hebben we zoveel reacties gehad en toen merkten ook de mensen bij STEIM dat deze respons heel heftig is, want alle voorlopers van het veld staan erbij: Componisten, artiesten, muzikanten, kunstenaars en universiteiten als Cambridge, Stanford; en een geweldige reactie van Joe Paradiso van MIT.'

'Iedereen die ook maar iets betekent in ons veld reageerde en daarbij zijn het geen korte berichten, maar persoonlijke boodschappen waar echt de moeite voor is genomen. Wat indrukwekkend is aan de stroom reacties is dat muzikanten, instellingen en theoretici zeggen dat STEIM nog steeds heel relevant en interessant is. Daarbij zijn er ook bedrijven die zeggen dat ze niet hadden bestaan als STEIM bepaald onderzoek niet had gedaan. En het is geen nostalgische gezelligheid die je tegenkomt, het zijn herinneringen van maximaal drie jaar geleden. Het netwerk is nu.'

Onderscheidend in wereldwijde context
Dick Rijken: 'We bedienen in Nederland een relatief kleine scene en STEIM is lang specifiek bezig geweest met elektronische instrumenten voor live performances. Daar is in Nederland geen massaal publiek voor, maar wat STEIM interessant maakt in een wereldwijde context is dat andere labs zoals IRCAM (Parijs), CNMAT (Berkeley), CCRMA (Stanford) gegrond zijn in universiteiten. Dit betekent dat ze vooral bezig zijn met het publiceren van academische papers, omdat ze daar hun punt mee moeten maken. Wij werken in verhouding tot deze labs veel ambachtelijker omdat we veel meer in de kunst zelf zitten. IRCAM bedenkt bijvoorbeeld een technologie en moet vervolgens op zoek naar muzikanten die daarmee gaan werken en spelen. STEIM denkt andersom vanuit de instrumentale kant en gaat daarbij uit van de artiest; is er iemand met een goed idee die past bij ons profiel, dan gaan we die helpen. Wij kunnen iemand een artist-in-residency aanbieden of ze kunnen een paar dagen bij ons komen werken.'

'Het is wel goed mogelijk dat mensen die hier zijn geweest pas twee of drie jaar na hun werk bij STEIM het instrument dat ze hebben ontwikkeld onder de knie hebben. Dan pas staan ze misschien voor zalen met honderden mensen erin, maar ze hebben bij ons al kunnen testen door kleine concerten die onderdeel zijn van het proces van ontwikkeling. Het is dus vanaf het punt van een residency heel lastig te zien hoe groot het publiek precies is van STEIM, omdat al de mensen die hier hun instrument maken jarenlang over de hele wereld in zalen en zaaltjes optreden en elke keer weer publiek trekken. Als je hier nu in het gebouw gaat kijken dan zie je misschien maar zes mensen, maar deze mensen staan 's avonds met elkaar te koken in het guesthouse en leren elkaar daardoor kennen; vervolgens komen ze elkaar over de hele wereld weer tegen. Het monitoren van mensen die bij ons weggaan is daarom ontzettend van belang om onze relevantie aan te tonen. We helpen ze met hun werk - van solderen tot conceptuele en artistieke reflectie - en als tegenprestatie is het voor ons in de toekomst goed dat zij ons op de hoogte houden. Hierdoor zijn wij op de hoogte van ons netwerk.'

Een muziekindustrie die volledig de weg kwijt is
Dick Rijken: 'De wereldwijde muziekindustrie heeft moeite met zichzelf en alle zekerheden lijken weggevallen. Muziek staat hierbij symbool voor de samenleving als geheel, het is een mini-universum dat een groter geheel weerspiegelt. We, met z'n allen, zijn de weg kwijt. Mensen grijpen massaal terug naar het verleden en naarmate het verleden steeds meer gedigitaliseerd worden, gaan steeds meer mensen het ontdekken. Dit zorgt voor problemen.'

'Nic Collins (voormalig artistiek directeur STEIM, red.) was enige tijd geleden bij STEIM en hij heeft nu zelf een groep elektronische muziek studenten in Chicago. Wat hem opviel was dat de studenten elke drie weken weg zijn van een andere muziek stroming uit het verleden. Het gaat van Dixieland naar Motown en dan weer naar Lounge. Het is fascinerend om dit te zien, maar je ziet dat ze de weg kwijt zijn. Ze zijn onder de indruk van het verleden en krijgen daardoor haast een inspiratie-overload. Ze beginnen zichzelf af te vragen wie ze zijn aan de hand van deze stortvloed aan voorbeelden uit het verleden. Maar het nadoen ervan blijkt bijna niet te doen, want van klassieke stukken zijn in het verleden al briljante uitvoeringen opgenomen; als een artiest van nu het probeert te recreëren wordt hij of zij gemeten naar de maatstaven van wat in het verleden al is opgenomen, omdat die informatie voor iedereen beschikbaar is.'

'Wat voor STEIM nu belangrijk is, is om op zoek te gaan naar de toekomst van muziek en andere vormen van live performance. Dat kunnen ook hele conceptuele experimenten zijn. We gaan mensen uitdagen om de complexiteit op te zoeken en daarin de menselijkheid te vinden. We moeten naar een nieuwe natuur toe, iets wat bijvoorbeeld Koen van Mensvoort ook onderzoekt met Next Nature. Je plaats niet mens tegenover technologie, je moet een soort leefbare omgeving creëren met al die elementen erin. Een van de eerste uitvindingen van STEIM is voor dit proces nog steeds relevant, bij de Kraakdoos / Cracklebox gaat het om het handelen in een wereld die je niet begrijpt of kunt controleren, je plaatst je lichaam daarbij als schakel in het instrument. Dat willen we de komende jaren veel conceptueler gaan onderzoeken.'

De mogelijkheden die Wii controllers en normale laptops bieden om muziek te maken zijn tegenwoordig groot, dat zie je onder andere terug in de software die ontwikkelen met JunXion, maar de technologie is niet het enige dat van belang is. Ook de vraag wat voor kunst er eigenlijk mee wordt gemaakt is relevant en van belang. Als je alleen maar technologie definieert ben je niet bezig met kunst als geheel. De meerwaarde van STEIM is om bezig te zijn wat je met technologie, zowel bestaande als nieuw uitgevonden, binnen elektronische muziek doet.'

De toekomst ligt in complexiteit
Dick Rijken: 'We moeten hierbij de complexiteit niet schuwen. Mijn punt is: Hoe ingewikkeld kunnen we het maken? Een mooi voorbeeld vind ik een project van Nederlandse dj/performer Kassen, die 18 juni ook optreedt. Hij heeft een interface voor zichzelf gemaakt waarmee hij in een live setting een maat vooruit loopt op de muziek en daardoor zijn patterns live kan configureren. Daarvoor gebruikt hij een joystick met acht posities; de cirkel van joystick zijn de tellen in de maat. Het gebruik van de circulaire vorm van de joystick staat voor circulaire, eindeloos repeterende patronen. Dat is voor mij een interessante vorm van meer conceptuele live-performance.'

'Het zoeken naar de complexiteit is een radicale breuk met het verleden - dat we weggaan van directe klank beïnvloeding en dat we veel structureler en conceptueler gaan werken. Jon Rose stelde mij de vraag of ik mij wel besefte dat mensen ju ist op zoek zijn naar simpele dingen. Dat besef ik me, maar hij vond het wel dapper om de complexiteit op te zoeken. We zijn in de muziek namelijk juist nu de weg kwijt en dit komt onder andere doordat we zijn geconditioneerd in het denken dat we iets moeten begrijpen voordat we er iets gaan doen. Onze jarenlange ervaring met performance en improvisatie komt ons hierbij goed van pas.'

'Aan mijn studenten van de Hogeschool van de Kunsten in Utrecht moest ik jaren geleden eerst uit gaan leggen wat een begrip als intuïtie betekent. Er is nog nauwelijks nagedacht in de samenleving over de mogelijkheden van de diepe intuïtieve relatie met instrumenten, daar willen we graag mee experimenten in kunst en muziek. Welke vorm dat krijgt? Dat is de agenda voor de komende drie- tot vier jaar. Het is het idee van de kraakdoos, maar dan uitgevoerd op een conceptueel niveau. Vragen waar ik aan zit te denken om ons publiek mee uit te dagen zijn bijvoorbeeld: Maak eens een instrument dat groeit, of maak eens een compositie voor een stad die vijf weken duurt. Het zijn maar een paar voorbeelden, maar dit laat duidelijk zien dat we complexiteit op willen zoeken. Dit kunnen we gaan uitvoeren door deze vragen aan ons netwerk te stellen. We trekken nu de controlfreaks aan, denk bijvoorbeeld ons onderzoek met JunXion, maar we moeten de wereld vertellen dat je ook welkom bent als je de controle laat varen.'

'We gaan in de komende tijd veel meer met het netwerk samenwerken, ook om de financiële risico's af te dekken. Denk aan samenwerkingen en crossdisciplaire activiteiten met universiteiten. Als we erin slagen om met al deze mensen samen te werken die vorig jaar onze relevantie hebben aangetoond, dan kunnen we heel veel bereiken. Ik geloof ook zeker in lokale, internationale varianten van STEIM en met de mythische reputatie van STEIM moet zoiets zeker kunnen lukken.'

18 juni: STEIM @40 Summer Season Ending Party
Een jaar geleden hostte STEIM een memorabel evenement met artiesten en publiek uit de hele wereld om STEIM te supporten toen het onder zware druk stond en de mogelijkheid er was dat STEIM zou ophouden te bestaan. Die nacht viel ook samen met het overlijden van voormalig directeur Michel Waisvisz. Dit jaar wil STEIM de moeilijke tijd van vorig jaar herinneren en het publiek dat STEIM erdoorheen heeft geloodst bedanken. En natuurlijk wordt ook het veertigjarig bestaan gevierd. De avond laat geweldige lokale en internationale acts zien, er is een ruimte in het teken van Michel Waisvisz en zijn werk op het gebied van elektronische muziek, en er zijn presentaties van nieuw werk dat ontwikkeld is bij STEIM.

Met performances van: Take aka Sweatson Klank (US); Folia - Yannis Kyriakides (NL); Andy Moor (NL); Yota Morimoto (JP/NL); Kassen (NL); Byungjun Kwon (KR/NL); DJ by dj sniff

Installaties: PulseFF by Jan Bas Bollen (NL); New Mobile Touch Installation; The Michel Waisvisz Room

Datum: Donderdag 18 juni 2009
Venue: STEIM, Utrechtsedwarsstraat 134, Amsterdam
Tijd: 18.00 hrs. (performances beginnen om 20:00 hrs.)
Entree: 5 euros
Reservering en meer informatie: knock@steim.nl of 020-6228690